Nicea w czasach La Belle Époque

Królowa Wiktoria

Najsławniejszym gościem często zimującym na Lazurowym Wybrzeżu była angielska królowa Wiktoria. Najczęściej przebywała w Nicei kryjąc się pod pseudonimem Lady Balmoral, co pozwalało jej spacerować bez całego dworu i zaznać nieco prywatności. Trzeba jednak dodać, że przywożąc ze sobą własne łóżko, meble i około setki pracowników oraz żołnierzy (w tym szkockich w kiltach i indyjskich w turbanach), z pewnością zwracała na siebie uwagę. Tym bardziej, że mając problemy z chodzeniem (miała już ponad 70 lat) i trudność w dotarciu do wielu uroczych, ale wąskich zakątków ogromnym powozem z końmi, poruszała się jeżdżąc małym wózkiem, ciągniętym przez osła o imieniu Jacquot. Królowa kupiła go za 200 franków od prowansalskiego rolnika i odtąd zwierzę często towarzyszyło jej w zwiedzaniu regionu⁴.

Królowa nocowała ze swoją świtą we wspomnianym już hotelu Excelsior Regina, zbudowanym w 1897 specjalnie dla niej. Każdy dzień swojego długiego zimowego pobytu spędzała podobnie: po angielskim śniadaniu pracowała, następnie udawała się na przejażdżkę z Jacquotem po ogrodach w Cimiez, a potem wracała na lunch. Popołudnia spędzała zwiedzając okolicę (wtedy już podróżowała karocą z końmi). W ten sposób dotarła nawet do uroczego miasteczka Gourdon. W Nicei zaś lubiła samodzielnie kupować czekoladki od rodziny Auer. Ich sklep firmowy wciąż działa w tym samym miejscu, naprzeciwko miejskiej opery (7 Rue Saint-François de Paule).

Królowa Wiktoria zimowała w Nicei 5 sezonów pod rząd, od 1895 do 1899 r. Na łożu śmierci w 1901, kiedy to spędzała zimę na brytyjskiej wyspie Wight, miała powiedzieć, że gdyby była w Nicei, wydobrzałaby.

Edward VII

Z matką region odwiedzał także książę Walii, późniejszy król Edward VII. Jego rozrywkowy tryb życia był dużą odmianą w stosunku do stylu życia konserwatywnej Wiktorii. Podczas jednego z jego pobytów w Monako miały powstać słynne na cały świat naleśniki Crepes Suzette.

Jedna z wersji ich powstania podaje, że książę Walii zażyczył sobie naleśniki po obiedzie w Monte Carlo, a kiedy Henri Charpentier, pomocnik kucharza, je przygotowywał, od płomienia podpalił się sos, którego składnikiem był likier Grand Marnier. Przyszły król otrzymał deser jeszcze płonący, a kiedy mu zasmakował, zapytał o nazwę dania. Zaskoczony Charpentier odpowiedział, że są to naleśniki książęce, ale Edward spostrzegł, że chciano w ten sposób oddać należny mu szacunek. Ponieważ jedyną damą przy stole była niejaka Suzette, zaproponował, by płonące naleśniki z sosem pomarańczowym nazwać właśnie Crepes Suzette.

Gustaw V

Również król Szwecji Gustaw V bywał na Lazurowym Wybrzeżu w czasie La Belle Epoque. Jako zapalony gracz w tenisa pojawiał się często na nicejskich kortach w parku Imperial, gdzie grywał także z Polką, Jadwigą Jędrzejowską. Na liście zawodników widniał zwykle jako „Mr G”.

Kompromitujące spotkanie z nim opisał w swojej biografii Romain Gary, francuski pisarz rosyjskiego pochodzenia, który wychowywał się w Polsce. W Obietnicy poranka⁵ pisze on: Król Szwecji Gustaw V był starym bywalcem Lazurowego Wybrzeża i kortów tenisowych i jego słynna czapeczka pojawiała się regularnie na pierwszych stronicach miejscowych gazet. Dalej Gary opisuje, jak nie miał pieniędzy, by zapłacić za wstęp na korty. Jego matka dowiedziawszy się o konieczności zapłaty zaprowadziła syna na korty i zaczęła wychwalać jego umiejętności tenisowe (których ten jednak nie miał), by otrzymać darmowy wstęp. Tak się złożyło, że na korcie przebywał akurat król Szwecji, któremu młody Gary miał na polecenie matki zaprezentować owe zachwalane umiejętności. Mimo oczywistego blamażu, król zgodził się opłacić wstęp wynagradzając młodzieńczą odwagę i zawziętość, ale Gary ze wstydu nigdy więcej nie pojawił się na kortach.

Leopold II król Belgów

Kolejna koronowana głowa, która na stałe zapisała się w historii regionu to król Belgów Leopold II. Na arenie międzynarodowej zasłynął on negatywnie jako władca Wolnego Państwa Konga. W tym czasie doszło tam do śmierci milionów osób z powodu niewolniczej pracy. Na Lazurowym Wybrzeżu król prowadził natomiast życie towarzyskie, mieszkając w luksusowych posiadłościach.

Do dziś stoją tu dwie wille dawniej należące do niego. Domy te co kilka lat konkurują ze sobą o miano najdroższych rezydencji na świecie i wracają na czołówki gazet za sprawą kolejnych transakcji kupna i sprzedaży. Pierwszym jest willa Les Cedres zbudowana na malowniczym półwyspie Cap-Ferrat między Niceą, a Monako. Drugim zaś Villa Leopolda górująca nad Villefranche-sur-Mer (z okien jednej można dotrzeć drugą).

Warto wiedzieć, że Villa Leopolda jedynie stoi na terenie dawniej należącym do króla. Została zbudowana 20 lat po jego śmierci. W sprawie willi Les Cedres trzeba z kolei dodać, że król kupił ją od spadkobierców mera Villefranche-sur-Mer (niejakiego Davida Désiré Pollonais), który to był z rodziny żydowskiej polskiego pochodzenia.

Co jednak najciekawsze, luksusowe wille były przeznaczone dla młodych kochanek króla. Leopold przebywał zwykle w Monako.

Henryk Sienkiewicz

Polacy równie chętnie odwiedzali Lazurowe Wybrzeże w czasach La Belle Epoque, co inne narody. Wśród najsławniejszych rodaków koniecznie trzeba wymienić Henryka Sienkiewicza, który w Nicei bywał wielokrotnie w latach 1884 – 1904. Tu, na Lazurowym Wybrzeżu, szukał spokoju, aby móc tworzyć. Denerwował się, kiedy go rozpoznawano, bo wiązało się to zazwyczaj z napastliwością reporterów – pisze autorka bloga Moje podróże literackie, która odwiedziła kilka adresów zamieszkania Sienkiewicza w Nicei⁶.

Sienkiewicz właśnie w zimowej stolicy Europy ukończył swoją powieść Quo Vadis. Tu również pisał Krzyżaków. Spod jego pióra wyszła także nowela Na jasnym brzegu (1897), w której opisuje on historię miłosną i życie towarzyskie w Nicei i Monte Carlo. O tym, że nie miał dobrego zdania o okolicy i jej mieszkańcach świadczą chociażby te zdania z noweli: (…) brud włoski jest przynajmniej artystyczny, a francuski – plugawy (…) oraz: Wszystko to tylko pozór i blaga, począwszy od ludzi a skończywszy na rzeczach. Wszędzie niby „markizy, komty i wikomty”, a tylko pilnuj, żeby ci który chustki do nosa nie wyciągnął. Co do wygód, to samo. W jego kancelarii [jednego z bohaterów noweli] w Wieprzkowiskach zmieściłoby się pięć takich ciup jak ta, którą mu dali w hotelu. Kontynuując wątek złodziei dodał jednak o bywalcach Monte Carlo: Nawet szubrawcy, którzy tu przyjeżdżają, należą do wyższego gatunku szubrawców i nie zadowalniają się wyciąganiem chustki do nosa. Tu spotyka się  korsarzy  w wielkim stylu, ale obok nich przejeżdża wszystko, co w świecie jest najwykwintniejsze lub najbogatsze, że zaś wysokie finanse spotykają się tu na równej stopie z wysokim urodzeniem – to właśnie dobrze, bo niech się świat poleruje!⁷

O Promenadzie Anglików napisał zaś, że cuchnie jak krakowskie podwórko.

Maria Konopnicka

Również Maria Konopnicka odwiedziła kilka razy Niceę. Przebywała tu w latach 1892 – 1910. O jej pobytach wiemy dość sporo, bo wrażenia opisywała w listach do córki Laury. Jest w mieście do dziś tablica pamiątkowa na budynku przy 63 rue de France, tuż obok Muzeum Massena; upamiętnia ostatni nicejski adres pisarki.

Mimo że o Nicei napisała Konopnicka, że jest jak raj i jak wiosna, miasto nie do końca jej się spodobało. W listach do córki pisze ona: Nicea mnie zawiodła. Tak tu zimno i tak krótkie dnie, jak i u nas jesienią. Tam tylko gdzie świeci słońce różnica jest bardzo znaczna; ciągle tedy szukamy tego słońca, i gdzie promień w pokoju padnie, posuwa się stół i krzesło do roboty. Podczas dalszych podróży często jednak porównywała odwiedzone miasta z Niceą i stolica Lazurowego Wybrzeża zawsze wypadała korzystnie.

Jedną z nicejskich bolączek pisarki był z pewnością karnawał, który nie przypadł jej do gustu: Strach, co ta Francja ma w sobie bezmyślności, żądzy głupich zabaw, i brutalnych instynktów (…). Chciałabym stąd jak najprędzej się wyrwać. (…) Nic bardziej wstrętnego, jak tutejsze zabawy, tutejsza ludność, i tutejsza atmosfera życia. Nad morze nie chodzę, czcza elegancja, wymalowane kokoty i te, co je za wzór biorą, wszędzie ruski język, trzy cerkwie, 2 szkoły rosyjskie, popy, czernice, cześć dla rubla, a pod tą warstwą spekulantki różnych narodowości, nie wyjmując naszej, które z tego jak pająki żyją. Po dwa, po trzy dni, nie wychodzę z domu, tak mi to wszystko zbrzydło. Podoba się jednak Konopnickiej lokalna przyroda, o czym również wspomina w listach.

Po I wojnie światowej, wraz z nastaniem mody na opalone ciało, turyści zaczęli przybywać na Lazurowe Wybrzeże częściej latem niż zimą. Wtedy też Nicea stała się popularna wśród turystów zza oceanu. Dla Amerykanów zbudowano nowoczesne hotele, w niczym nie przypominające arystokratycznych pałaców i kamienic budowanych wcześniej dla Anglików i Rosjan. Do dziś jeszcze można je porównać spacerując krótkim odcinkiem Promenady Anglików – tuż obok Muzeum Massena stoją bowiem zabytkowe hotele Westminster, Royal i West-end, a tylko kawałek dalej monumentalny Hotel Śródziemnomorski z kasynem.

Można by dyskutować, czy Nicea nadal ma status europejskiego salonu zimowego. Łagodne zimy, bez mrozu i śniegu, z mnóstwem słońca, wciąż przyciągają do miasta wielu turystów. Świat się jednak znacznie zmienił od czasów La Belle Epoque – podróżowanie gdziekolwiek stało się znacznie tańsze i bardziej dostępne. Ale tylko w Nicei można tak namacalnie przenieść się do okresu La Belle Epoque i zakosztować stylu życia dawnej arystokracji. Wciąż czynne są liczne hotele z epoki, działają zabytkowe opery i oczywiście kasyna.

Wszystko to można odkryć podczas tematycznego spaceru po mieście, na który serdecznie zapraszam. Poniższa mapa ułatwi zwiedzanie Nicei w ramach wędrówki „Nicea z czasów La Belle Epoque”. Przygotowałem trasę krótką (centrum Nicei) oraz jej kontynuację (do Cimiez). Pierwszy odcinek ma 3 km i prowadzi od hotelu Le Royal na Promenadzie Anglików, przez hotel Negresco, aż do gmachu Le Majestic. Drugi odcinek ma 2 km i prowadzi od Le Majestic aż do hotelu Regina na wzgórzu Cimiez. Przejście każdego z nich powinno zająć około godziny (drugi odcinek to trasa pod górę). Cała trasa ma 5 km i jest to spacer na połowę dnia, który warto przerywać na podziwianie architektury i okazjonalny kieliszek wina lub kawę w jednym z mijanych lokali.

Podpowiedź: jeżeli chcesz zrealizować to zwiedzanie na całym odcinku, ale bez wspinaczki pod górę w Cimiez, polecam wsiąść w centrum Nicei w autobus nr 5 i wysiąść na przystanku Victoria przy hotelu Excelsior Regina. Rozpoczęcie spaceru od końca pozwoli przyjemnie schodzić do centrum mijając po drodze piękne budynki.

Okres La Belle Epoque skończył się wraz z nadejściem I wojny światowej. Położyła ona kres beztroskiej zabawie i wydawaniu pieniędzy na pełne przepychu rezydencje zimowe. Joachim Stein twierdzi jednak, że symbolicznym końcem epoki było inne wydarzenie: zatonięcie Titanica 15 kwietnia 1912 r. Wraz z nim zatonął niewzruszony optymizm, naiwne zaufanie do techniki oraz obraz wspaniałej i chwalebnej przyszłości pełnej radości życia. Na horyzoncie pojawił się terror dwóch wojen światowych, a zaufanie ustąpiło miejsca niepokojom.⁸